“Aby zrozumieć autyzm, lub inne zaburzenie rozwojowe, trzeba przyglądać się żywym osobom, a nie stereotypom.”
Charles Hart, Przewodnik dla rodziców dzieci autystycznych
2 kwietnia na całym świecie obchodzony jest Dzień Świadomości Autyzmu. Data ta została ustanowiona w 2008 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, aby podkreślić konieczność pomocy oraz poprawy jakości życia dzieci i osób dorosłych z autyzmem tak, aby mogli prowadzić pełnowartościowe życie. Od tego czasu organizacje zajmujące się autyzmem na całym świecie współpracują w szerzeniu wiedzy w tym zakresie. Jedną z takich inicjatyw jest „Zaświeć się na niebiesko dla autyzmu”. Nasza szkoła również włączyła się w akcję jako znak solidarności z osobami z autyzmem. Z uwagi na to, że w tym roku powyższy dzień przypadł w weekend obchodziliśmy go 2 kwietnia. Tego dnia w szkole uczniowie i nauczyciele ubrali się na niebiesko, przygotowali gazetkę informacyjną. Dziękujemy za udział w akcji.
Autyzm, lub spektrum autyzmu, charakteryzuje się trudnościami w relacjach z ludźmi, komunikacji oraz powtarzalnymi i stereotypowymi zachowaniami. Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, diagnozowanym u około 1 na 100 dzieci w Europie. Pierwsze objawy widoczne są zwykle przed 3 rokiem życia.
Przyczyny autyzmu
Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane. Według obecnej wiedzy nie istnieje pojedyncza przyczyna np. gen, który wywołuje autyzm. Przyczyny autyzmu są złożone to znaczy, że na występowanie autyzmu wpływają różne czynniki, które działają w różnym stopniu i w różnych kombinacjach.
Duże znaczenie w występowaniu autyzmu ma genetyka. Istnieją geny i mutacje (tzn. zmiany w genach), które są związane z częstszym występowaniem autyzmu. Na występowanie autyzmu wpływają też niektóre czynniki środowiskowe tj. wyższy wiek rodziców, infekcje wirusowe podczas ciąży, wcześniactwo, ciąże mnogie.
Mechanizmy psychologiczne
Naukowcy od lat próbują odkryć wyjaśnienie objawów autyzmu np. wzorzec w myśleniu, który pozwala odpowiedzieć na pytanie: dlaczego osoby w spektrum autyzmu zachowują się w taki sposób?
Jedna z teorii mówi o zaburzeniach w tzw. teorii umysłu. Twierdzi, że osoby w spektrum autyzmu mają trudność w intuicyjnym rozumieniu myśli, zamiarów i uczuć innych osób.
Inne teorie mówią o tym, że osoby w spektrum autyzmu w inny sposób przetwarzają informacje, które docierają do ich mózgów np. zaburzenia w centralnej koherencji. Zwolennicy tej teorii uważają, że osoby autystyczne mają tendencję do koncentracji na szczegółach i nie dostrzegania całego kontekstu sytuacji.
Ostatnio pojawia się coraz więcej dowodów na tzw. teorię braku łączności. Być może różne rejony w mózgach osób w spektrum autyzmu komunikują się ze sobą w mniejszym stopniu niż u osób, które rozwijają się typowo.
Do tej pory nie ma jednej, prostej odpowiedzi na to, co stoi za spektrum autyzmu. Kolejne badania wskazują na to, że autyzm jest bardzo złożony.
Objawy autyzmu
Chociaż większość dzieci cierpiących z powodu autyzmu przejawia zaburzenia w tych sferach rozwojowych, rozpoznanie autyzmu nie oznacza, że będą one mieć takie same objawy. Każde dziecko z autyzmem, może wypracować swój własny sposób zachowywania się. Najcięższe przypadki autyzmu polegają na całkowitej niemożliwości komunikowania się i interakcji z innymi ludźmi. Różnice widać także, jeżeli chodzi o czas wystąpienia objawów. Wiele dzieci wykazuje cechy autystyczne już we wczesnym dzieciństwie, inne rozwijają się normalnie przez pierwsze miesiące lub lata, po czym tracą nabyte umiejętności komunikowania się i interakcji z innymi.
Większość dzieci cierpiących z powodu autyzmu wolno przyswaja nowe umiejętności i informacje, oraz ma obniżoną inteligencję. Niektóre dzieci mogą mieć normalną lub wysoką inteligencję - te dzieci uczą się o wiele szybciej, jednak ich problemy z komunikowaniem się z innymi, radzenie sobie w sytuacjach społecznych może nadal być bardzo upośledzone. Istnieją opisane przypadki autystycznych „geniuszy” – osób niezwykle utalentowanych i biegłych w jakiejś dziedzinie wiedzy lub umiejętności jak np. matematyka czy muzyka, jednak osoby takie to mniejszość cierpiących z powodu autyzmu.
Chociaż różnice między dziećmi cierpiącymi z powodu autyzmu mogą być znaczne, można wyróżnić obszary, w których najczęściej dochodzi do zmian.
1. Zachowanie i zainteresowania:
- może ciągle się poruszać, być niespokojne, wiercić się;
- przejawia zachowania rutynowe, swoiste „rytuały”;
- denerwuje się, jeżeli jego czynności wykonywane rutynowo lub rutynowe ustawienia przestrzeni zostaną zmienione;
- pojawiają się powtarzalne ruchy jak kołysanie, kręcenie się, cmokanie, klaskanie;
- skupia swoją uwagę i interesuje się oraz bawi częściami różnych przedmiotów np. guzikiem od pluszowego misia lub samymi kołami od samochodu, może bawić się zabawkami niezgodnie z przeznaczeniem;
- może pojawić się nadwrażliwość lub niewrażliwość na niektóre bodźce, specyficzne dźwięki, kolory, dotyk.
2. Umiejętności społeczne:
- sprawia wrażenie, że nie słyszy tego, co się do niego mówi;
- nie reaguje na wywoływanie swojego imienia;
- może nie zwracać uwagi na uczucia innych;
- generalnie nie utrzymuje lub utrzymuje niewielki kontakt wzrokowy;
- nie odpowiada, gdy jest przytulane bądź głaskane, jednak może to sprawiać przyjemność, jeżeli zostało zainicjowane samemu;
- wycofuje się do „swojego świata”;
- zdarza im się wpatrywać w kogoś uporczywie;
- mogą tracić kontrolę nad swoim zachowaniem w różnych sytuacjach społecznych.
3. Język:
- zaczyna mówić później, niż inne dzieci;
- traci wcześniej nabyte umiejętności mówienia;
- mówi zbyt wysokim lub zbyt niskim tonem;
- rytmika mowy może być dziwaczna np. może przypominać śpiew, marsz, etc.;
- nie potrafi rozpocząć i utrzymać normalnej konwersacji;
- może uporczywie powtarzać jakieś wyrazy lub zdania, nie znając dokładnego ich znaczenia.
W zależności od tego, jakie umiejętności społeczno-językowe dziecko cierpiące z powodu autyzmu osiągnęło w swoim najlepszym poziomie funkcjonowania w życiu, taki może mieć potencjał do rozwoju mowy i poprawy relacji społecznych. Podczas dorastania niektóre dzieci z autyzmem mogą okazywać się coraz bardziej zaangażowane w relacje z innymi oraz prezentować mniej nasilone zaburzenia zachowania. Dotyczy to szczególnie osób, które wcześniej miały mniej nasilone objawy. U innych wszakże okres dojrzewania powoduje dalsze pogorszenie funkcjonowania.
Jak rozpoznać autyzm?
Rozpoznanie autyzmu nie jest proste. Postawienie diagnozy może wymagać wiele wysiłku od rodziców, lekarzy, psychologów, pedagogów, może wymagać wielu wizyt w przychodni specjalistycznej. Dziecko z podejrzeniem autyzmu bada i diagnozuje zespół specjalistów złożony z:
- psychologa,
- pedagoga,
- pediatry
- psychiatry dzieci i młodzieży,
którzy na podstawie wnikliwych obserwacji i danych z wywiadu rozpoznają autyzm. Istnieją specjalistyczne placówki zajmujące się diagnostyką autyzmu, a im wcześniej dziecko trafi do takiej placówki, tym lepiej, gdyż proces diagnostyczny jest długotrwały.
Podejrzewając u swojego dziecka autyzm, warto zgłosić ten fakt lekarzowi pediatrze, bądź lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej lub udać się do lekarza psychiatry dzieci i młodzieży bądź skorzystać z porady którejś z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Z racji tego, że w diagnostykę autyzmu zaangażowanych jest wielu specjalistów, początek „ścieżki diagnostycznej” może być różny u różnych osób.
Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie, nie koniecznie spełniając „podręcznikowe” wytyczne tego, jakie umiejętności i kompetencje, o jakim czasie powinno osiągnąć. Jednak dzieci autystyczne, mając około 1,5 roku mogą wykazywać różne oznaki zahamowań rozwojowych. Istnieje mnogość informacji mówiących, jakie zachowanie w danym wieku jest prawidłowe, a jakie wymaga dalszej diagnostyki. Niepokojące może być:
- jeżeli, w wieku roku dziecko jeszcze nie gaworzy oraz gestykuluje, a w wieku dwóch lat powinno wypowiadać 2-wyrazowe zdania.
- utrata dotychczasowych umiejętności językowych
- pogorszenie jakości relacji z innymi w każdym wieku dziecka.
